اعتياد یک بيماري خانوادگي

اعتياد نوعي بيماري است كه خانواده را به مرز فروپاشي مي كشاند، ثبات و آرامش را در خانه بر هم مي زند، اتحاد و يكدلي بين اعضاي خانواده را از بين مي برد، سلامت جسمي و رواني آنها را به خطر مي اندازد، مشكلات مالي ايجاد مي كند و شور و شوق را از خانواده مي گيرد. اعتياد مي تواند زندگي خانواده را كاملاً مختل كند و مشكلات زيانباري به وجود آورد كه تا پايان عمر ادامه پيدا كند و به همين خاطر است كه به اعتياد بيماري خانودگی مي گويند.

• تاثير بر كودكان 
• تاثير بر همسر 
• وابستگی متقابل و حمایت ناسالم  
• بهبودی از تاثیر های ویرانگر اعتیاد 

•  بسیاری از کودکانی که والدین معتاد دارند از عوارض و کمبودهائی چون نداشتن اعتمادبه نفس کافی، تنهائی، احساس گناه، ناامیدی و درماندگی، نگرانی از رها شدن به حال خود و افسردگی مزمن رنج می برند. بسیاری از کودکان خود را مسئول مشکلات والدین خود دانسته و فکر می کنند که آنها باعث شده اند تا پدر یا مادر و یا هر دو آنها معتاد شوند.بيشتر آنها در سنين بزرگسالي بخاطر اينكه پدر و مادرشان همه تمركزشان بر روي مصرف مواد بوده و در نتيجه نتوانسته اند محبت به آنها بدهند و نيازهاي عاطفي آنها را برآورده نمایند باعث مي شود تا فرزندان آنها نيز به نوعي گرايش به انواع اعتياد داشته تا نيازهاي خود را از اين طريق برطرف كنند. اين گرايش آنها بدين خاطر است كه آنها عشق، محبت و نگهداري لازم از طرق پدر و مادرشان دريافت نكرده اند زيرا آنها تمام وقت و تمركزشان بر روي اعتيادشان بوده تا فرزندانشان. اين فرزندان گرايش شديدي به مواد يا انواع ديگر اعتيادها براي رفع نيازهای برطرف نشده خود پيدا مي كنند.
• کودکان خردسال والدین معتاد ممکن است همیشه کابوس و خواب های آشفته ببینند یا جای خود را خیس نموده و بی اختیار گریه کنند. این احتمال نیز وجود دارد که آنها برای خود دوستی نداشته و از رفتن به مدرسه نیز وحشت داشته باشند. فرزندان بزرگسال تر ممکن است از عوارضی ناشی از افسردگی مانند وسواس برای نشان دادن شخصیتی کامل و بی نقص، جمع کردن چیزهای بیهوده و بی مصرف، دوری جستن از دیگران یا كمرويي بیش از اندازه رنج ببرند. مطالعات نشان می دهد  چون فرزندان افراد معتاد فکر می کنند که با دیگران تفاوت دارند در نتیجه شخصیت ضعیفی از خود به نمایش می گذارند و رفتاری شبیه والدین معتاد خود پیدا می کنند. فرزندان نوجوان والدین معتاد ممکن است دچار انواع  ترس های شديد شوند.
• فرزندان والدین معتاد در بیشتر مواقع در مدرسه مشکل دارند. محیط متشنج خانه باعث می شود که فرزندان نتوانند در خانه درس بخوانند و تکالیف خود را انجام دهند. این احتمال نیز وجود دارد که آنها به علت ناتوانی در بیان کردن آنچه که می خواهند با مشکلات و افت تحصيلي روبرو شوند. اغلب فرزندان والدین معتاد در محیط مدرسه نمی توانند با معلمان و همکلاسی های خود ارتباط برقرار کنند. آنها معمولاً مردود شده و پس از درجا زدن پی در پی در یک دوره تحصيلي، عاقبت ترک تحصیل می کنند.
• برخی از فرزندان والدین معتاد، عادت هائی مثل دروغگوئی، دزدي ، دعوا کردن و فرار از مدرسه پیدا می کنند. این گونه کودکان در محیطی بسیار آشفته و نابسامان زندگی می کنند. آنها نمی دانند که والدین معتاد آنها چه رفتاری ازخود نشان خواهند داد و چون نمی توانند حالت و رفتار والدین خود را پیش بینی کنند در نتیجه نمی دانند که خودشان باید چه رفتاری داشته باشند. آنها خود را مسئول معتاد شدن والدین خود می دانند و فکر می کنند که اگر رفتاری خوب داشته باشند و خوب درس بخوانند می توانند والدین خود را از مصرف مواد منصرف کنند. آنها برای دفاع از خود کارهای خطرناک و خشونت آمیز انجام می دهند. جلب رضایت دیگران و نشان دادن رفتاری بسیار خوب ازجمله کارهائی است که آنها برای در امان ماندن از خشم والدین خود انجام می دهند.  بیشتر کودکانی که والدین معتاد دارند از اینکه نمی توانند پدر و مادر خود را از مشکلات ناشی از اعتیاد نجات دهند احساس گناه می کنند. 
• به دلیل اینکه اعتیاد با جرم و خشونت همراه است، در نتیجه داشتن روابط جنسی با محارم و نزديكان، بدرفتاری و کتک زدن در خانواده هائی که اعضای آن معتاد هستند رواج دارد. قربانیان روابط جنسی نامشروع خود را مسئول بلايائی می دانند که بر سرشان آمده است. چون این گونه افراد به شدت احساس گناه، شرمندگی و ناامیدی می کنند ممکن است خودشان نیز برای فرار از عذابی که می کشند به مصرف مواد مخدر متوسل شوند. فرزندان افراد معتاد از لذت های کودکانه محروم هستند و اگر به مشکلات آنها در همان دوران کودکی رسیدگی نشود بعدها در زندگی با انواع مشکلات روبرو خواهند شد. همچنین برخی از فرزندان معتادان در سنین بسیار پایین روی به روابط جنسی نامشروع آورده و بدین سبب ممکن است با بارداری های ناخواسته و بیماریهای مسری مانند ایدز و هپاتیت مواجه شوند.
• فرزندان بزرگسال والدین معتاد چون در خانواده ای معتاد بزرگ شده اند اغلب نمی دانند که ریشه مشکلات و گرفتاري آنها چیست. بسیاری از آنها دچار مشکلاتی مثل افسردگی، پرخاشگری و بی قراری می شوند. بررسی ها نشان داده اند که آنها انواع داروهای روانگردان را مصرف كرده و به راحتی نمی توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند. در بسیاری از مواقع آنها نیز مانند والدینشان افرادی شکست خورده و درمانده هستند که در بیشتر مواقع شغل هاي پیش پا افتاده برای خود انتخاب می کنند و تقریباً همه آنها از خودشان برداشت منفی دارند. فرزندان بزرگسال والدین معتاد احساس می کنند که افرادی بی ارزش و پر از عيب و نقص مي باشند. ممکن است آنها در زندگی زناشوئی نیز با مشکل روبرو شوند چون پدر یا مادر معتاد آنها فرد بی مسئولیتی بوده است که از تامین نیازهای اولیه فرزندانش خودداری کرده است.  
• بسیاری از فرزندان بزرگسال والدین معتاد به علت تجربه های تلخی که از اعتماد به دیگران داشته اند، نمی توانند با دیگران روابط دوستانه و نزدیکي برقرار کنند. آنها فکر می کنند اگر عاشق کسی شوند این شخص نیز همانطور که والدین معتادش به او آزار رسانده است در آینده به وی آسیب خواهد رساند. متاسفانه تحقیقات نشان می دهند که بسیاری از فرزندان بالغ والدین معتاد اغلب با کسانی روابط نزدیک برقرار می کنند که معتاد هستند یا به نوعی از آنها سوء استفاده می کنند.
• امكان گرايش به سمت اعتياد فرزندان بزرگسال افراد معتاد چهار برابر فرزندان بزرگسال والدین غیر معتادمی باشد.. عوامل ژنتیکی نقش مهمی در مبتلا شدن افراد به اعتیاد بازی می کنند. ناتوانی در برخورد صحیح با اضطراب و تشویش از دیگر عواملی است که در معتاد شدن فرد موثر است. 

• اعتیاد همچنین اثرات منفی بسیاری بر همسر فرد معتاد می گذارد.او نیز ممکن است به احساساتی مثل : دلسوزی به حال خود،خودداری از تماس های اجتماعی یا همان گوشه گیری و انزوا ،تنفر ،افسردگی ،احساس خستگی مفرط و بسیاری از بیماریهای جسمی و روانی دیگر مبتلا شود. در بسیاری از مواقع همسر فرد معتاد مجبور می شود که هم نقش پدر را بازی کند و هم مسئولیت مادر بودن را بر عهده بگیرد. فردی که همسرش معتاد است در واقع مسئولیتی را که باید والدین بطور مشترک بر عهده بگیرند به تنهائی بر دوش می کشد. در این گونه مواقع یکی از والدین که معتاد نیست ممکن است از خود ناسازگاری نشان دهد و نق بزند و در بیشتر مواقع توجهی به فرزندان نشان ندهد. 
• داشتن مشکلات اقتصادی از دیگر مسائلی است که همسران معتادان با آن روبرو هستند. ممکن است او به علت مبالغ زیادی که خرج مواد مخدر می شود یا بیکار شدن همسرش از بسیاری امکانات زندگی محروم شود. در بيشتر موارد همسر معتاد راههاي ديگري براي رفع احتياجات مالي خود پيدا مي كند. به عنوان مثال او ممكن است همزمان به ٢يا ٣  كار مشغول شود. ممكن است از خانواده خود طلب كمك نمايد. آنها ممكن است دست به دزدي زده تا بتوانند پولي براي معيشت خانواده خود تهیه کند. ممكن است چيزهاي قيمتي و يا اثاثيه منزل خود را فروخته تا از اين طريق بتوانند چرخ زندگي را بگرداند. در بعضي موارد پول با انواع سودها از ديگران قرض كرده تا بتواند شكم خود و فرزندانشان را پر كند. ممكن است بعضي از این نمونه ها افراطي به نظر برسند ولي اينها روشهايي است كه ممكن است همسر فرد معتاد از فرط استيصال براي كسب درآمد انجام دهد. 
• اعتیاد یکی از مهمترین علت های طلاق است. مطالعات انجام شده بر روی خانواده های معتاد نشان می دهد که اختلاف خانوادگی و زناشوئی اغلب از اعتیاد سر چشمه می گیرد. همین بررسی ها در عین حال نشان می دهد که همسر و حتی فرزندان نیز ممکن است در معتاد شدن  فرد یا تشدید اعتیاد وی تاثیر داشته باشند. برخی از خانواده ها اجازه می دهند که فرد معتاد به اعتياد خود ادامه دهد تا از بروز مشکلات جدی خانوادگی خودداری شود و برای اینکه کانون خانواده از هم پاشیده نشود فرد معتاد به مصرف مواد ادامه دهد. 
• انکار کردن از جمله جدی ترین مسائلی است که معتادان و اعضای خانواده آنها با آن روبرو هستند. اعضای خانواده برای توجیه یا منطقی نشان دادن اعتیاد فرد معتاد، مشكل وی را انکار می کنند. در ابتدا انکار کردن را می توان درک کرد چون هر خانواده ای می خواهد از اعضای خود حمایت کند اما زمانی می رسد که انکار کردن زندگی اعضای خانواده را تحت تاثیر قرار می دهد. وقتی اعضای خانواده، اعتیاد فردی را که کاملاً مشخص است انكار مي كنند و از درخواست کمک خودداری می ورزند، رفتار آنها ممکن است تاثیرات منفی فراوانی روی فرزندان خانواده بگذارد. 
• گاهی اوقات از فرط عصبانیت و بدلیل تنفر و انزجار از فرد معتاد همسر وی نیز به مصرف مواد مخدر یا الکل و یا قرص های آرامبخش روی می آورد.  در مواردی ممکن است به دلایل فوق نسبت به فرزندان خود خشونت ورزیده و آنها را تنبیه جسمانی نماید.وقتی اثرات مخرب اعتیاد بر روح و روان او چیره شده به نحوی که خود را تنها و بی پناه بپندارد و نتواند مصائب و مشکلات را تحمل کند ممکن است دست به خودکشی زده تا از عذاب این بیماری خود را خلاص نماید.  

• اعضای خانواده های معتاد در بسیاری از مواقع به یکدیگر وابستگی متقابل پیدا می کنند. وابستگي متقابل نوعي حالت يا رابطه رواني است كه فرد وابسته بر اثر آن توسط فرد ديگري كه از وضعيتي بيمار گونه همانند اعتياد رنج مي برد كنترل و اداره مي شود. به عبارت ديگر وابستگي متقابل حالتي است كه فرد معتاد به كنترل شدن از سوي فرد ديگري نياز دارد. در بيشتر مواقع فردي كه به ديگري وابسته و تحت كنترل وي قرار دارد براي نيازها و خواسته هاي شخصي خود اهميت كمتري قائل است و همه تلاش خود را مي كند تا نيازهاي ديگران را برآورده كند. بسیاری از معتادان در برخی از مواقع برای مدت کوتاهی مصرف مواد را متوقف می کنند و در این دوره حالت و رفتار خوبی از خود نشان می دهند و همین کار باعث می شود تا كسي كه به فرد معتاد وابستگي متقابل دارد (مثلاً همسرش) اميدوار شده و تصور کند که مشکل وي برطرف شده است. اعضای خانواده فرد معتاد که به وی وابسته اند همه تلاش خود را می کنند تا معتاد بودن وی را مخفی و اعتبار و آبروی خانواده را حفظ کنند و تصویری از یک خانواده کامل و بی عیب و نقص از خود به نمایش بگذارند. همسر فرد معتاد و فرزندانش معمولاً سعی می کنند که برای خود دوستي نداشته باشند و کسی را با خود به خانه نیاورند تا مشکل ناشی از اعتیاد یکی از اعضای خانواده مخفی بماند. افرادی که به فرد معتاد وابستگي متقابل دارند اغلب خواسته ها و نیازهای خود را نادیده می گیرند. آنها زندگی خود را صرف کنترل و درمان فرد معتاد می کنند. 
• افراد وابسته خانواده فرد معتاد بطور ناخواسته به مددکار یا حمایت كننده ناسالم  تبدیل می شوند. حمایت كننده ناسالم  به  کسی گفته می شود که نمي خواهد اعتياد فردي را كه برايش عزيز است قبول كند و به همين دليل آنرا انكار مي كندو تلاش مي كند تا مشكلات ناشي از اعتياد عزيزش را برطرف كند. براي مثال او مسئوليت هاي فرد معتاد را بر عهده مي گيرد و كارهائي را كه معتاد بايد انجام دهد برايش انجام مي دهد. اين شخص همه تلاش خود را بكار مي برد تا نشان دهد كه عزيزش هيچ مشكلي ندارد و براي اينكه ديگران و مخصوصاً افرادي كه با فرد معتاد سروكار دارند (براي مثال مسئولين مدرسه يا مديران و همكاران وي) متوجه اعتياد او نشده و برايش گرفتاري ايجاد نشود خراب كاري هاي او را تصحيح كرده و حتي دروغ هم مي گويد. حمايتهاي ناسالمي كه آنها از فرد معتاد انجام مي دهند باعث مي شود تا وي به اعتياد خود ادامه دهد.   

بهبودی از تاثیر های ویرانگر اعتیاد 

• علاوه بر انجمن هائي چون "معتادان گمنام " كه به فرد معتاد یک برنامه بهبودي و حمايتي ارائه مي كنند، اعضاي خانواده معتاد هم به حمايت و بهبودي نياز دارند تا بتوانند به ترميم خرابي هايي كه در اثر اعتياد عزيزشان بر زندگي شان به وجود آمده بپردازند تا دوباره بتوانند احترام به نفس از دست رفته را باز يافته و زندگي توام با كاميابي و خوشبختي را تجربه كنند. انجمن نارانان (Nar-Anon)، انجمن الانان (Al- Anon)و انجمن "خانواده های گمنام " (FAA)، گروههاي موفق ۱۲ قدمی هستند كه از اعضای خانواده افراد معتاد پشتیبانی می کنند. اين انجمن هاي خانواده متشکل از اعضایی هستند که مصرف مواد مخدر يا روان گردان و یا داشتن رفتارهای ویرانگر يكي از اعضاي خانواده یا دوستانشان، زندگی آنها را مختل و دچار مشكل كرده باشد. هدف اين انجمن ها کمک به خانواده و دوستان افرادی است که يا درحال حاضر بطور حتم یا احتمالاً و یا در گذشته مشکل مواد مخدر داشته اند. این کمک از طریق فراهم نمودن، حمایت متقابل و ایجاد فضایی که بشود در آن تجربيات و تشويش های خود را با ديگران در ميان گذاشت در اختيار اعضاي خانواده فرد معتاد قرار داده مي شوند. در فضای گروهی، اعضا یاد می گیرند چطور مشکلی که زندگی شان را غير قابل اداره نموده و آن را به آشفتگي کشیده است حل كنند. حضور در جلسات به اعضا کمک می کند نگرش و طرز برخورد درست و یکنواختی را نسبت به یک معتاد در پيش بگيرند. این طرز تفکر، اغلب اعضا را آگاه می کند که شخص معتاد برای زندگی بدون مواد مخدر نیاز به حمايت سالم و كمك دارد. تجربه نشان داده است بخاطر ماهيت بيماري اعتياد و تاثيراتي كه اين بيماري بر روي اعضاي خانواده مي گذارد به نحوي تمام گريبان آنها را مي گيرد. اعضاي خانواده نيز افكار و تصميماتي نادرست دارند. در نتيجه مرتباً با شكست در زندگي مواجهه مي شوند. مثلاً خانواده ممكن است بخاطر اعتياد يكي از اعضايش ، فرزندشان را مجبور به ازدواج ناخواسته کنندا.. ممكن است آنها بخاطر تاثيرات اعتياد فرزندانشان را از تحصيل منع نمايند و نگذارند كه آنها به مدرسه بروند. حتی ممكن است بخاطر حفظ آبرو شهر و ديار خود را ترك نموده يا شغل خود را نيز عوض نمايند. 
• برای کمک به کودکان خانواده های معتاد نیز انجمن هاي ۱۲ قدم همچون  الاتين  ( Al-Ateen ) و ناراتين (Nar-Ateen)وجود دارند.فلسفه همه گروه های حمايت از خانواده های افراد معتاد بر اساس ۱۲ قدم الکلی های گمنام بنا نهاده شده است. هدف بهبودي در اين انجمن ها اين است كه اعضاي خانواده معتاد بدانند كه آنها نه تنها مسئول اعتياد عضو خانواده خود نيستند بلكه هيچ قدرتي براي كنترل فرد معتاد ندارد. دراين انجمن ها به اعضاي خانواده فرد معتاد ياد داده مي شود كه فرد معتاد چه بهبودي پيدا كند و چه پيدا نكند اعضاي خانواده وي مي توانند براي خودشان يك زندگي سالم و بدون درد سر داشته باشند. هدف اصلی این گروه ها کمک به اعضای خانواده افراد معتاد برای درک این واقعیت است که آنها مسئول اعتياد عزيزانشان و مشكلاتي که فرد معتاد از آنها رنج می برد نيستند و اینکه بهبودی اعضای خانواده ارتباطی به بهبودی فرد معتاد ندارد. 
• اعتیاد همه اعضای خانواده را از کودکی که هنوز به دنیا نیامده تا همسر فرد معتاد تحت تاثیر قرار می دهد. بهبودی از تاثیر های ویرانگر اعتیاد روندی است که به فرد معتاد محدود نمی شود بلکه اعضای خانواده را نیز در بر می گیرد. خوشبختانه بسیاری از اعضای آسیب دیده خانواده های معتاد با استفاده از گروه هائی همچون انجمن هاي خانواده معتادان توانسته اند خود را التيام بخشيده و به زندگي عادي بازگردند. 

*  در بخش بهبودي خانواده اين كتابچه اطلاعات بسياري در خصوص نحوه بهبودي از طريق ابزارها و برنامه هاي ١٢ قدمي حمايت از خانواده ها براي آشنايي اعضاي خانواده با روند بهبودي مطرح شده است. بوسيله ايزارهاي بهبودي برنامه هاي ١٢ قدمي اعضاي خانواده ياد مي گيرند كه چطور بتوانند دست از كنترل معتاد برداشته و بين او و رفتارهاي ناشايست و مخربش ديواري بكشند. آنها ياد مي گيرند كه چطور با كمك گرفتن از يك نيروي مافوق و سپردن اراده و زندگيشان به دست او مي توانند روال جديدي براي حل مشكلات در زندگي شروع نمايند. آنها به همين طريق ديگر احساس تنهايي و نوميدي نداشته و آرامش را در زندگي تجربه مي كنند.